پایداری منابع انرژی، به شیوه‌ی رفتار افراد جامعه در برخورد با آن و نیز الگوی مصرف وابسته است. هشدارها بر پایه‌ی مطالعات اخیر نشان از تخریب رو به رشد منابع انرژی داشته و قریب‌الوقوع بودن بحران انسانیِ برخاسته از این تخریب، حکایت از عدم آگاهی به «دانش مصرف» نزد عموم مردم دارد. گفتگو پیرامون صرفه‌جویی در انرژی، حاکی از رویکردی نوین در نگرش آحاد جامعه نسبت به این مقوله است. به یقین مبدأ حرکت در مسیر بلند و پرپیچ و خمِ پاسداشت انرژی، داشتن درک صحیح از این بحران در زمان حال و آینده خواهد بود.

از جمله نقاط پرمصرف منابع انرژی، بخش ساختمان و صنایع وابسته به آن است که برحسب اتفاق سهم عمده‌ای نیز در اتلاف آن دارد. یکی از دلایل مهم بی‌توجهی به مبحث انرژی در بخش ساختمان، انقطاع معماری و اقلیم بوده که نقطه‌ی آغاز آن نامعلوم است. شاید در زمانی‌که بشر مصمم شد از همه‌ی انواع سوخت‌های فسیلی بدون توجه به پیش نیاز آن (که انتخاب جایگزینی مناسب بر آن بوده)، بهره گیرد. هنگامی‌که بر آن شد که درِ بازشوهای بنا را بر روی باد مطلوب، ببندد؛ زمانی‌که بدون انداختن نگاهی به آسمان روز و شب، خود برای انسان و طبیعت اطرافش تصمیم گرفت؛ هنگامی‌که با یَله کردن به تکنولوژی دست‌ساخت خود، همه‌ی آنچه را که خود آفریده بود بر پدیده‌های طبیعیِ هزاران ساله‌ی محیط اطرافش ترجیح داد؛ از آن زمان که سطح وسیعی از فضاهای زیستی را که با نابودی اکوسیستم‌های طبیعی شکل گرفته بود، مصروف اتومبیل، اعم از پارکینگ‌های خانگی و توقفگاه‌های شهری نمود. این تصمیم‌ها با بلعیدن انواع حامل‌های انرژی، تأثیری عمیق بر شیوه‌ی زندگی بشر گذاشت و او به جای مدارا با زمینی که بر آن می‌زیست به سوی تغییر رفتارهای زیست محیطی (با نگرش فناناپذیری آن) گام‌های عجولانه و بدون تدبّر برداشت، مفهوم پایداری را که تا آن هنگام سرلوحه‌ی زندگی‌اش قرار داده بود به کنجی افکند و بدین ترتیب تکنولوژی که بر بستر منابع طبیعی متولد شده و رشد کرده بود، خود بسنده انگاشته شد.

مفهوم پایداری در معماری چنان با مفاهیم اقلیمی چون باد و کوران، رطوبت، بارش‌های جوی، تابش آفتاب، جهت‌گیری بنا، میزان دریافت نور، سایه و سایبان، حرارت و برودت و نیز مصالح طبیعی درآمیخته که این باور که راه بلند بازگشت به معماری همساز با طبیعت، جز از مسیر لحاظ نمودنِ این مجموعه و زیرمجموعه‌های آن در ساختمان نخواهد گذشت، سخن گزافه‌ای نیست. تبادل اطلاعات و به دنبال آن بهره‌مندی از مراکز بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان، تولید ساختمان سبز، بازآفرینی بناهای انرژی محور و استفاده از فناوری نانو در تولید مواد و مصالح، بخشی دیگر از موارد بسیار با اهمیت نگرش صرفه‌جویی انرژی با رویکرد توسعه‌ی پایدار است.

امروزه بر مداری ایستاده‌ایم که برداشتن هر گام، خواه بر سیاق گذشته و خواه تغییر نگرش در آن، تأثیری شگرف بر پایداری زیستی در این کره‌ی خاکی خواهد گذاشت. بحران انرژی، مدیریت خردمندانه را می‌طلبد. اینکه سهم کشور ما در مدیریت این بحران به چه میزان و با چه کیفیتی است، به نگاه واقع‌بینانه‌ی ما به عمق بحران و پاسخی چند وجهی و جامع‌نگرانه نیاز دارد. باید ضمن پرهیز از «اقتصاد زمین‌محور» که خاک زیرپایمان را دچار بیماری مسری ارزش افزوده نموده و در نتیجه با رشد تراکم جمعیت، تعادل حرارتی شهرها را برهم زده است به سوی برنامه‌ریزی با رویکرد «رشد اقتصادی بر بستر پایداری منابع انرژی» قدم برداشت. راه توسعه‌ی پایدار جز از مسیر بازیابی اهمیت انرژی در حال و آینده، اصلاح رفتارهای زیست محیطی، تغییر در الگوی مصرف و مشارکت اجتماعی در بهبود فرایند مصرف انرژی، نخواهد گذشت و رعایت این عوامل خود نیاز به آگاهی یافتن و سپس آگاهی‌رسانی دارد.

در این شماره به عنوان سردبیر مهمان با دوستانی در فصلنامه‌ی تحلیلی پژوهشی معماری و انرژی افتخار همکاری داشتم که در عین ایمان به اصل آگاهی عمومی، تصمیمی راسخ برای پیمودن این راه ناهموار دارد. در طی این طریق از یکدیگر بسیار آموختیم؛ با تلاشی هدفمند و منظم که به یقین جز به پشتوانه‌ی اخلاق حرفه‌ای بر پایه‌ی احترام متقابل میسر نمی‌گردید. اکنون نهال تلاش این همکاران پس از چندماه کار پیگیر و مداوم به بار نشسته، امید دارم که گام‌های مستحکم‌شان در مسیر بسیار پرفراز و نشیب پیش رو راه را برای رسیدن به مقصد آگاهی، هموار گرداند. در خاتمه شایسته می‌دانم از کلیه‌ی محققین و اساتیدی که دلسوزانه قبول مسئولیت نموده و با مقالات ارزشمندشان، گامی ستُرگ در پیوند با معماران نسل نو برداشته‌اند، قدردانی کنم.